‘Jom Hazikaron Lasjoa Welagwoera’, de dag van de Sjoa en het verzet. Het is de dag waarop we in Israel heel nadrukkelijk stilstaan bij de ramp die zich tussen 1939 en 1945 in Europa en daarbuiten voltrok.

Het is de dag waarop we luisteren naar verhalen van Joodse overlevenden en hun nakomelingen, en de dag waarop we hardop de namen noemen van dierbaren die de Sjoa niet hebben overleefd.

Hieronder volgt een uitgebreid verslag van de herdenking van mei 2024 met als thema ‘Dialoog tussen oorlogen’, die zowel live als via Zoom werd bijgewoond. In het verslag zijn de videoportretten toegevoegd van zes vrouwen en mannen die hun verhaal delen.

Dialoog tussen oorlogen

Op 7 oktober vuurde Hamas duizenden raketten af op het zuiden en centrum van Israel. Tegelijkertijd vielen terroristen vanuit Gaza het land binnen, richtten in de dorpen en steden nabij de grens een bloedbad aan, en gijzelden honderden mensen, van baby’s tot bejaarden. De invasie heeft ons allemaal tot diep in onze ziel geschokt.

‘Nooit weer’, was een van de gedachten achter de oprichting van de staat Israel. Nooit weer zouden Joden weerloos worden afgeslacht. Nooit weer zouden we de aanval op lijf en goed hulpeloos moeten ondergaan. Na duizenden jaren van vervolging eindelijk een veilig huis.

‘Zonder Israel is iedere Jood een blanco cheque’, schreef de Nederlandse jurist en schrijver Abel Herzberg. En inderdaad, in en met Israel voelden we ons gedekt, beschermd en zeker.

Maar op 7 oktober, toen het thuisfront het doelwit vormde en gewone burgers werden getroffen, werd ons gevoel van veiligheid zwaar geschonden. Sindsdien spelen de vreselijke scenario’s van die dag door ons hoofd en leven we met de oorlog die eruit voortvloeide.

Ook bij het Elah Centrum worden we geconfronteerd met de consequenties van de inval, met de traumatische verliezen die zijn en nog steeds worden geleden, met de paniek en angst die werden opgeroepen, met de zorg om de gegijzelden, met de zorgen om dierbaren in het leger, met het gevoel van verslagenheid en zinloosheid dat bij sommigen is ontstaan.

We ondersteunen brede kringen van mensen die last hebben van depressie, angststoornissen, of die zich overbelast voelen.  

De invasie en wat erop volgde, wordt door iedereen anders beleefd

De invasie en wat erop volgde, wordt door iedereen anders beleefd. Bij Sjoa-overlevenden leidde het tot herinneringen en soms ook tot herbeleving van ervaringen in de Sjoa. Velen dachten dit nooit meer te hoeven meemaken. De sirenes, de schuilkamer, de beelden op televisie, de evacuaties, voor onbepaalde tijd huis en haard moeten verlaten, al deze ervaringen zorgden ervoor dat oude wonden werden opengereten.

Tegelijkertijd horen we van overlevenden over een verandering van perspectief. Veel overlevenden hebben kleinkinderen of kinderen in het leger. Door de angst en zorgen die ze nu voelden en voelen om hun dierbaren, identificeerden ze zich opeens met hun ouders in de Sjoa en begrepen ze welke zorgen de volwassenen van toen met zich hebben meegedragen. Of ze begrijpen, door de verhalen van de slachtoffers van nu, wat de oorlog toen voor hen als klein kind moet hebben betekend.

Veiligheid en het voorbestaan van het Joodse volk weer bovenaan de agenda

Voor velen staat de veiligheid en het voortbestaan van het Joodse volk weer bovenaan de agenda. Velen maken zich zorgen om de toekomst in een wereld waarin antisemitisme toegestaan lijkt te zijn.

Bij kinderen van overlevenden leidt de huidige oorlog vaak tot een versterkt bewustzijn en nieuwe inzichten. Door de invasie beleefden zij opeens aan den lijve, ook al was het maar voor even, de kwetsbaarheid en machteloosheid die hun ouders tijdens de Sjoa meemaakten. Ze begrijpen beter dan ooit waarom hun ouders Nederland verlieten, waar het antisemitisme opleeft en Joden zich niet veilig voelen, en het belang van een eigen Joodse staat. Ze bewonderen de veerkracht die hun ouders na de Sjoa toonden en nemen die als maatstaf voor het herstel nu.

Over wat de huidige oorlog betekent voor Sjoa-overlevenden en hun kinderen, en welk effect de huidige oorlog heeft op onze kijk op de Sjoa, gaan we het vandaag hebben. Over de raakvlakken tussen toen en nu, over de associaties en herinneringen die de huidige oorlog oproept, en over de bronnen van kracht van overlevenden en hun kinderen.

Zes verhalen (videoportretten)

We zijn de zes vrouwen en mannen die hebben meegewerkt aan de videoportretten dankbaar dat ze hun verhaal willen vertellen. Drie van hen zijn vóór of in de Sjoa geboren, en drie van hen erna.

Rachel Fisch-Agsteribbe

Rachel is in juli 1940 in Brussel geboren. Haar vader, Jaap Agsteribbe, vertrok in 1930 van Amsterdam naar Belgie vanwege zijn aanstaande huwelijk met Victoria van de Sompel. Het echtpaar kreeg drie kinderen: Bieke, Wouter en Rachel, het nakomertje.

In Nederland werkte Rachels vader als journalist. Omdat hij daarmee in Belgie niet aan de slag kon komen, opende hij een boekwinkel in Aalst, een middeleeuws universiteitsstadje vlakbij Gent. Rachel was getrouwd met Hirsch Fisch zl.  Ze zijn in 1966 op alija gekomen en kregen drie kinderen en 10 kleinkinderen. Intussen heeft Rachel ook 2 achterkleinkinderen.

Yucha Engel

Yucha Engel werd in mei 1946 geboren in moshav Jokneam, twee maanden na de illegale alija van zijn ouders. Hij deed de landbouwopleiding in Kfar Galim en vestigde zich in 1966 in kiboets Ramat Rachel, aan de rand van Jeruzalem.

Naast zijn functies in de kiboets was Yucha drie jaar sjaliach in Amsterdam en ontwikkelde hij zich als expert op het gebied van agrotoerisme. Aan het eind van zijn carriere werkte hij als adviseur voor de toenmalige minister en latere president Shimon Peres. Yucha is getrouwd met Joniet Harari, bat kiboets Ramat Rachel. Ze hebben 5 kinderen en 14 kleinkinderen.

Ria Corran-Schwarz

Ria Corran-Schwarz is in juni 1939 in Winterswijk geboren. Haar ouders, Salomon Schwarz en Betty Windmuller, hadden de in het oosten van Nederland traditioneel Joodse beroepen. Haar vader was veehandelaar, en de familie van haar moeder had een winkel met textiel.

Omdat Winterswijk zo dicht bij de grens met Duitsland ligt, speelde het dorp in de vooroorlogse jaren een belangrijke rol bij de opvang van vluchtelingen uit Duitsland. Ondanks de verhalen die deze vluchtelingen vertelden, veronderstelde Ria’s vader dat hen als Nederlanders niets kon gebeuren. Ten onrechte.

David Sealtiel

David Sealtiel, die als kind Rob werd genoemd, is in maart 1940 in Amsterdam geboren als oudste zoon van Clara Velleman en David Sealtiel. Zijn ouders rekenden erop dat Nederland in de Tweede Wereldoorlog neutraal zou blijven.

Het liep anders, en toen in 1941 de eerste grote razzia’s plaatsvonden, begrepen ze dat ze in de val zaten. Vluchten was niet meer mogelijk.

David is de stichter van de internationale Sealtiel vereniging. Op de eerste reunie van de familie ontmoette hij Diana Fine, die in Beth Hatefutsot werkte en op de reunie een lezing gaf. Ze zijn in 2003 getrouwd en hebben samen 6 kinderen en 13 kleinkinderen. 

Rachel Rosenfeld

Rachel Rosenfeld, de jongste dochter van Dini Polak en Menachem Rozen, groeide op in Sde Nehemja, een kiboets in het hoge noorden van Israel die mede door Nederlanders is opgericht. Na omzwervingen vestigde ze zich met haar man in het nabijgelegen Beit Hillel, tien kilometer van de grens met Libanon.

Omdat de moshav nu in de geevacueerde zone ligt, hebben we Rachel geinterviewd in het huis van haar zus Judith in Rosj Pina. Rachel werkte als lerares handwerken in het speciaal onderwijs. Ze is getrouwd met Moshe Rosenfeld en heeft 3 kinderen en 8 kleinkinderen.

Yaacov Nof

Yaacov Nof is in 1946 in Apeldoorn geboren als oudste zoon van Bep Kunstenaar en Abraham Snuijf. Nadat zijn vader een baan vond bij Tnuva, kwam Yaacov in 1954 als 8-jarige met zijn ouders en jongere broer Ben op alija. Hij groeide op in kiboets Ein Harod.

Zijn vader sprak niet over het verleden, maar zijn moeder vertelde wel verhalen, en bovendien kreeg Yaacov op de kiboets tijdens het Eichmann proces heel bewust de getuigenissen mee.

Yaacov is op een autoloze zondag in 1973 in Den Haag getrouwd met Bernadien de Lieme. Ze hebben 2 kinderen en 2 kleinkinderen. In september komt Yaacovs reisgids uit getiteld ‘Israel. Een complete reisgids voor een modern en Bijbels land’.

Vrijwilligersproject Licht Zaaien

‘Licht zaaien’ is een vrijwilligersproject dat mensen en organisaties uit het hele land aanmoedigt om thuis planten te kweken en te doneren aan oorlogsgetroffenen.
Het project is gestart door 9 vrouwen die elkaar na 7 oktober via facebook leerden kennen en een groene bijdrage wilden leveren in deze donkere dagen. Ze zagen de mensen die geëvacueerd werden, de verwoeste huizen en de verdroogde tuinen, en besloten in actie te komen.

Al in de eerste maand mobiliseerden ze ruim 400 vrijwilligers en werden de eerste plantjes afgeleverd bij appartementen van geevacueerden en bij de Chamal in Nahal Oz. Sindsdien zijn ze als een plant blijven groeien en intussen tellen ze duizenden vrijwilligers in het hele land, uit alle lagen van de bevolking en van alle leeftijden.  

Er zijn vrijwilligers die planten kweken uit stekken en wortels, er zijn mensen die bloempotten versieren en wimpeltjes klaarmaken en er is een hele groep chauffeurs die de planten vervoeren van de ‘overgangskwekerijen’ naar hun nieuwe bestemming.

De initiatiefnemers ontdekten dat de planten niet alleen hoop en vreugde geven aan degenen die ze ontvangen, maar ook aan degenen die ze kweken. Het klaarmaken van de potten en het verzorgen van de planten heeft een kalmerend en geruststellend effect. Het geeft een gevoel van competentie en van betekenis. En de kracht van de natuur om ook in crisissituaties te blijven groeien, vormt voor iedereen een bron van inspiratie.

Samen met de Rimpeltjesgroep van het Elah Centrum heeft de organisatie ook voor ons plantjes gekweekt. Het zijn ‘planten van hoop’, die bij de uitgang voor iedereen klaar stonden.