Ieder jaar op ‘Jom Hazikaron Lasjoa Welagwoera’ (de dag van de Holocaust en het verzet) staan we in Israel en bij het Elah Centrum heel nadrukkelijk stil bij de ramp die zich tussen 1939 en 1945 in Europa en daarbuiten voltrok. Het is de dag waarop we luisteren naar verhalen van Joodse overlevenden en hun nakomelingen, en de dag waarop we hardop de namen noemen van dierbaren die de Holocaust niet overleefden.
Op de herdenking 2024 stond de ‘Dialoog tussen Oorlogen’ centraal. Overlevenden vertelden over de invloed van de oorlog van 7 oktober op hun leven, terwijl kinderen van overlevenden vertelden over de invloed van deze oorlog op hun blik op de Holocaust.
Rachel Fisch-Agsteribbe
Rachel is in juli 1940 in Brussel geboren. Haar vader, Jaap Agsteribbe, vertrok in 1930 van Amsterdam naar Belgie vanwege zijn aanstaande huwelijk met Victoria van de Sompel. Het echtpaar kreeg drie kinderen: Bieke, Wouter en Rachel, het nakomertje.
In Nederland werkte Rachels vader als journalist. Omdat hij daarmee in Belgie niet aan de slag kon komen, opende hij een boekwinkel in Aalst, een middeleeuws universiteitsstadje vlakbij Gent. Rachel was getrouwd met Hirsch Fisch zl. Ze zijn in 1966 op alija gekomen en kregen drie kinderen en 10 kleinkinderen. Intussen heeft Rachel ook 2 achterkleinkinderen.
Yucha Engel
Yucha Engel werd in mei 1946 geboren in moshav Jokneam, twee maanden na de illegale alija van zijn ouders. Hij deed de landbouwopleiding in Kfar Galim en vestigde zich in 1966 in kiboets Ramat Rachel, aan de rand van Jeruzalem.
Naast zijn functies in de kiboets was Yucha drie jaar sjaliach in Amsterdam en ontwikkelde hij zich als expert op het gebied van agrotoerisme. Aan het eind van zijn carriere werkte hij als adviseur voor de toenmalige minister en latere president Shimon Peres. Yucha is getrouwd met Joniet Harari, bat kiboets Ramat Rachel. Ze hebben 5 kinderen en 14 kleinkinderen.
Ria Corran-Schwarz
Ria Corran-Schwarz is in juni 1939 in Winterswijk geboren. Haar ouders, Salomon Schwarz en Betty Windmuller, hadden de in het oosten van Nederland traditioneel Joodse beroepen. Haar vader was veehandelaar, en de familie van haar moeder had een winkel met textiel.
Omdat Winterswijk zo dicht bij de grens met Duitsland ligt, speelde het dorp in de vooroorlogse jaren een belangrijke rol bij de opvang van vluchtelingen uit Duitsland. Ondanks de verhalen die deze vluchtelingen vertelden, veronderstelde Ria’s vader dat hen als Nederlanders niets kon gebeuren. Ten onrechte.
David Sealtiel
David Sealtiel, die als kind Rob werd genoemd, is in maart 1940 in Amsterdam geboren als oudste zoon van Clara Velleman en David Sealtiel. Zijn ouders rekenden erop dat Nederland in de Tweede Wereldoorlog neutraal zou blijven.
Het liep anders, en toen in 1941 de eerste grote razzia’s plaatsvonden, begrepen ze dat ze in de val zaten. Vluchten was niet meer mogelijk.
David is de stichter van de internationale Sealtiel vereniging. Op de eerste reunie van de familie ontmoette hij Diana Fine, die in Beth Hatefutsot werkte en op de reunie een lezing gaf. Ze zijn in 2003 getrouwd en hebben samen 6 kinderen en 13 kleinkinderen.
Rachel Rosenfeld
Rachel Rosenfeld, de jongste dochter van Dini Polak en Menachem Rozen, groeide op in Sde Nehemja, een kiboets in het hoge noorden van Israel die mede door Nederlanders is opgericht. Na omzwervingen vestigde ze zich met haar man in het nabijgelegen Beit Hillel, tien kilometer van de grens met Libanon.
Omdat de moshav nu in de geevacueerde zone ligt, hebben we Rachel geinterviewd in het huis van haar zus Judith in Rosj Pina. Rachel werkte als lerares handwerken in het speciaal onderwijs. Ze is getrouwd met Moshe Rosenfeld en heeft 3 kinderen en 8 kleinkinderen.
Yaacov Nof
Yaacov Nof is in 1946 in Apeldoorn geboren als oudste zoon van Bep Kunstenaar en Abraham Snuijf. Nadat zijn vader een baan vond bij Tnuva, kwam Yaacov in 1954 als 8-jarige met zijn ouders en jongere broer Ben op alija. Hij groeide op in kiboets Ein Harod.
Zijn vader sprak niet over het verleden, maar zijn moeder vertelde wel verhalen, en bovendien kreeg Yaacov op de kiboets tijdens het Eichmann proces heel bewust de getuigenissen mee.
Yaacov is op een autoloze zondag in 1973 in Den Haag getrouwd met Bernadien de Lieme. Ze hebben 2 kinderen en 2 kleinkinderen. In september komt Yaacovs reisgids uit getiteld ‘Israel. Een complete reisgids voor een modern en Bijbels land’.
Vrijwilligersproject Licht Zaaien
‘Licht zaaien’ is een vrijwilligersproject dat mensen en organisaties uit het hele land aanmoedigt om thuis planten te kweken en te doneren aan oorlogsgetroffenen.
Het project is gestart door 9 vrouwen die elkaar na 7 oktober via facebook leerden kennen en een groene bijdrage wilden leveren in deze donkere dagen. Ze zagen de mensen die geëvacueerd werden, de verwoeste huizen en de verdroogde tuinen, en besloten in actie te komen.
Al in de eerste maand mobiliseerden ze ruim 400 vrijwilligers en werden de eerste plantjes afgeleverd bij appartementen van geevacueerden en bij de Chamal in Nahal Oz. Sindsdien zijn ze als een plant blijven groeien en intussen tellen ze duizenden vrijwilligers in het hele land, uit alle lagen van de bevolking en van alle leeftijden.
Er zijn vrijwilligers die planten kweken uit stekken en wortels, er zijn mensen die bloempotten versieren en wimpeltjes klaarmaken en er is een hele groep chauffeurs die de planten vervoeren van de ‘overgangskwekerijen’ naar hun nieuwe bestemming.
De initiatiefnemers ontdekten dat de planten niet alleen hoop en vreugde geven aan degenen die ze ontvangen, maar ook aan degenen die ze kweken. Het klaarmaken van de potten en het verzorgen van de planten heeft een kalmerend en geruststellend effect. Het geeft een gevoel van competentie en van betekenis. En de kracht van de natuur om ook in crisissituaties te blijven groeien, vormt voor iedereen een bron van inspiratie.
Samen met de Rimpeltjesgroep van het Elah Centrum heeft de organisatie ook voor ons plantjes gekweekt. Het zijn ‘planten van hoop’, die bij de uitgang voor iedereen klaar stonden.
